Niš, Naisus, Vilin grad ili Konstantinov grad je mjesto temperamentnih ljudi, burne istorije, raskršće puteva, grad muzike i umjetnosti, sjajne hrane i centar džeza već 25 godina.
Što se tiče muške populacije to je grad predivnih, zgodnih i savršenih žena, onog tipa ako vam se slučajno sretne pogled mogu vam se odsjeći noge. Niš je jedan od onih gradova koje morate obići, doživiti tu energiju i emociju koju nosi, a ja vam donosim moja iskustva o ovom gradu. U ovom tekstu ćete pronaći sve ono što je neophodno da upoznate ovaj grad onako kako zaslužuje, ili ako dolazite na Nišville jazz festival (kao moja maleknkost) šta da radite dok se ne ubacite u energiju festivala.
Počinjemo sa tvrđavom. Nišku tvrđavu podigli su Turci u XVIII veku (od 1719. do 1723. godine), preko razorenog manjeg vizantijskog utvrđenja. Na tom mjestu je prije toga bio rimski vojni logor, kasnije rimski grad Nais. Tvrđava je zidana kao sa četiri glavne kapije, a površina od 22 hektara (koja se lako prošeta jer svaki milimetar nudi nešto zanimljivo) opasana je masivnim zidinama. Pored odlično očuvanih zidina, glavne Stambol kapije i Beogradske zapadne kapije, tu su i ostaci sjeverne Vidin kapije i Jagodinske kapije i mnogobrojni objekti unutar zidina iz raznih perioda, od kojih je najistaknutija džamija Bali-bega i džez muzej. Najveći biser ove tvrđave je to što je prelijepa za šetnju. Možete provesti čitav dan u šetnji i kuliranju na ovoj tvrđavi.
Ovo je definitivno jedno od najvećih utvrđenja koja sam vidio, ali najspecifičnija stvar je to što svaki centimetar ima svoju priču i tjera vas da zastanete, a pogotovo energija koju imaju tvrđava i festival, taj neki romantični osjećaj koji vas “vozi” je neobjašnjiv. Tako da ako imate priliku osjetite ga.
Kao i svaki slavni grad i ovaj grad ima svoja stradanja, a najpoznatije od njih je Čegarska bitka i Ćele kula.
Na 6 km od Niša, na brdu Čegar, 31. maja 1809. godine odigrala se velika bitka iz Prvog srpskog ustanka koja se vodila protiv mnogobrojne turske vojske. Nakon teške, cijelodnevne borbe, poginulo je svih 4000 srpskih vojnika na čelu sa Stevanom Sinđelićem. Tada je 2000 glava srpskih vojnika sahranjeno na mestu gde se danas uzdiže kula, podignuta 1927. godine, a od ostalih glava, Turci su u na ulazu u Niš podigli Ćele Kulu koja je trebalo da služi kao opomena svim Srbima, kako više ne bi podizali bune protiv turske vlasti. Takođre naspram ove kule se se nalazi krst na brdu, ispod kojeg se od stijene formira lik Stevana Sinđelića, ovu priču i mnoge druge možete čuti od čika Seleta koji je svojevrsan čuvar ovog spomenika. Provedite malo vremena sa njim, probajte sjajnu rakiju, i poslušajte legende o ovom mjestu.
Ćele Kula znači kula od lobanja. Podignuta je od strane Turaka kao opomena lokalnom stanovništvu, na putu za Carigrad. Prilikom gradnje, 1809. godine, u nju su uzidane 952 lobanje poginulih ustanika, ali vremenom se taj broj smanjivao jer su mještani krišom skidali glave i sahranjivali ih, uzimali ih kao suvenire ili su glave jednostavno propadale pod zubom vremena. Tek 1892. godine oko kule je podignuta kapela i danas se u njoj nalazi 58 lobanja, zajedno sa lobanjom Stevana Sinđelića, kako se pretpostavlja. Kula je jedinstven spomenik u svijetu, vijekovima svjedoči o jednom od najmonstruoznijih zločina. Sama kula se nalazi unutar kapele, i postoji taj nevjerovatni i sablasni osjećaj dok gledate te lobanje na kojima prepoznajete crte lica srpskog naroda. Ulaznica za ovaj objekat iznosi 200 dinara.
Još jedna od monstruznih spomenika onoga što je čovjek u stanju sa uradi drugome je koncetracioni logor na Crvenom Krstu, memorijalni kompleks 12. februar i spomenik na Bubanj potoku. Nemojte propustiti da u Nišu posjetite koncentracioni logor koji je za vrijeme Drugog svjetskog rata postojao od 1941 – 1944. godine. To je bio takozvani “tranzitni’” logor iz kog su zatvorenici, simpatizeri pokreta otpora, komunisti, Jevreji i Romi, odlazili u druge logore u Evropi, ali po podacima koji su sačuvani, kroz logor je prošlo 30 hiljada ljudi, od kojih je 10 hiljada streljano na Bubanj brdu. Zbog blizine železničke stanice Crveni krst, logor je nosio isti naziv, a danas je Memorijalni kompleks “12. februar”. Ovaj datum je veoma važan u istoriji logora, jer je tog dana, 1942. godine, uspjelo da pobjegne čak 105 zatvorenika, što se nikada nije desilo ni u jednom drugom logoru u Evropi. Nakon tog bjekstva, zatvorenici su prolazili kroz mučenja i torture, a ukoliko nisu deportovani dalje, okončavali bi na Bubnju. Tačan broj žrtava se ne zna, jer su Njemci pred kraj rata uništile sve podatke.
Prilikom posjete logoru, saznali smo da je poznati filmski reditelj Želimir Žilnik rođen baš ovdje, jer je njegova majka Milica bila jedna od zatvorenica logora, a ubrzo nekon porođaja je i ubijena. Takođe, Njemci su u ovaj logor odvodili i djecu, po koju su mogli da dolaze roditelji i da umjesto djece ostaju u logoru. Kao i svaki kamp smrti i ovo mjesto je sablasno, prolazite kroz prostorije na kojima vidite ostatke tih jadnih ljudi koji su okončali život ovdje, takođe religijske predmete iz pravoslavnih i jevrejskih hramova koji su služili za molitvu, i to malo utjehe koju su zatvorenici imali. Ulaznica za logorski kompleks je 200 dinara.
Bubanj brdo je poznato kao mjesto gde su Njemci streljali oko deset hiljada Srba, Jevreja i Roma. Danas se na brdu nalaze tri skulpture u obliku ruku sa stisnutim šakama koje simbolizuju bunt pojedinih zatvorenika sa podignutim šakama u vis, pred samo streljanje. Skulpture su različitih veličina i predstavljaju mušku, žensku i dječiju ruku, kao simbol otpora prema neprijatelju, porodica koje su stradale. Ovaj spomen – park podignut je 1963. godine i djelo je vajara Ivana Sabolića.
Ako imate priliku obiđite ova mjesta, odajte počast stradalima i potrudite se da se ovakvo nešto nikad više ne ponovi, jer nikad neću zaboraviti onu kombinaciju jeze i poštovanja koju sam osjetio na ovim mjestima.
Niš je rodno mjesto velikog cara Konstantina, čovjeka koji je osnovao Konstantinopolj (današnji Istanbul). Najsvjetliji spomenik ovom vladaru je arheološko nalazište Medijana. Mjesto na kojem je vrijeme stalo i koje svjedoči o dugovječnosti ovog grada. Nažalost Medijana nije otvorena za posjete, razlog tome je što arheolozi rade na novim iskopinama, tako da će čovječanstvo uskoro biti bogatije za novo blago sa Medijane.
Blago iz ovog vremena kao i mnogi drugi dokazi se nalaze u Narodnom muzeju grada Niša, koji će okupirati vašu pažnju i biti od velike pomoći da ojača ljubav između putnika namjernika i grada na obalama rijeke Nišave. Arheološka sala posjeduje mnogo blaga koje morate vidjeti, na primjer tu je replika Konstantinove biste (orginal koji je pronađen se nalazi u Beogradu), dio ograde hrama koji se nalazio u sklopu kompleksa na Medijani, oruđe, novac tako da obavezno obiđite jer za 200 dinara možete vidjeti nešto nevjerovatno.
Niš je grad u kojem se njeguje merak, uživanje u životu i onim malim stvarima koje su važne ako je vaš cilj da budete sretni i nasmijani. Takođe, hrana je ovdje fenomenalna, raj za gurmane, vaša je obaveza da probate roštilj, fenomenalni specijaliteti koji nikog ne ostavljaju ravnodušnim. Sat ovdje traje 90 minuta i najvažniji objekat u ovom gradu je kafana, mjesto uživanja i sevdisanja. Moja preporuka zbog ambijenta je Stambolijska kuća, restoran smješten u kući iz turskog vremena sa sjajnom hranom i tim duhom koji će vas povezati sa ovim gradom.
Nakon Stambolije sam se uputio u Kazndžijsko sokače (Kopitareva ulica, u blizini tržnog centra Kalča). Mjesto na kojem je vrijeme stalo, ispunjeno kafanama i kafićima u kojima možete sevdisati uz kafu i uživanje u kaldrmisanoj čaršiji koja čuva uspomene Niša. Jedan od najsjanih čuvara ove tradicije je književnik Stevan Sremac, tvorac Zone Zamfirove i Ivkove slave. Na početku ovog sokaka se nalazi česma sa njegovim likom, spomenik njemu, Kalči i legendarnom Čapi kraljevskom psu. Više o Sremcu kao i o u duhu Niša koji je on sačuvao da ga Nišava ne odnese u zaborav u tekstu ispod.
Dan u Nišu završite uz šetnju parkom “7. jul” predivno šetalište uz Nišavu koje je meni veoma drago, jer će ispred vas ostaviti predivne pejzaže. Park je u samom centru preko puta tvrđave, tako da sjedite i uživajte uz piće i fenomenalni pogled. Takođe u parku se nalazi i statua posvećena Konstantinu, kao i narodnim herojima koje je Niš dao u narodnooslobodilačkoj borbi.
Bitno mjesto u ovom parku je i amfiteatar na čijem vrhu se nalazi spomenik Šabanu Bajramoviću, romskom pjevaču, kralju romske kulture i pjesme. Lično sam oduševlhen ovom gestom građana Niša, jer je Šaban to zaslužio, tako da odajte poštovanje ovom umjetniku, popijte neku domaću rakiju i poslušajte Đelem Đelem.
Eto dragi moji kad se nađete u Nišu obiđite neki od ovih lokaliteta, ukažite poštovanje viševijekovnoj istoriji ovog grada. Obavezno probajte roštilj i rakiju, uživajte uz kafu i ako imate sreću upoznajte stanovništvo, jer ćete uz malo sreće upoznati divne ljude. Za nastanak ovog teksta i za predivne uspomene dugujem zahvalnost ljudima iz Narodnog muzeja grada Niša kao i porodici Petrović (Branki, Goranu, Nikoli i Aleksi) na nesebičnoj podršci i pomoći, i to što sam već poželio da se vratim u ovaj predivni grad.
Autor: Zoran MATIĆ
